|
 Başbakanlık İnsan Hakları Başkanı Doç. Dr. Vahit Bıçak, başvuru sayısındaki artışın insan hakları ihlallerinin çoğalması şeklinde yorumlanmaması gerektiğini söylüyor. Hiç başvuru almayan kurullar olduğunu hatırlatarak, insan hakları kurullarının kendilerini daha fazla tanıtarak vatandaşlar arasında hak arama bilincinin gelişmesine katkıda bulunması gerektiğini belirtiyor. Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı şu anki yapısıyla ihtiyacı karşılamıyor. BM"™nin 1992"™de kabul ettiği Paris Prensipleri"™nin öngördüğü idari ve mali bağımsızlıktan mahrum olduğunu vurgulayan Bıçak, kurumun insan haklarını koruma ve geliştirme birimlerinin istenen özelliklere kavuşamadığını belirterek, kurumun isminden "Başbakanlık" ibaresinin çıkması gerektiğini söylüyor.
(Aksiyon, Sayı: 559, 22.08.2005, Selçuk Uysal) Türkiye"™de çok fazla yüzeye yansımasa da dipten dibe büyük bir değişim yaşanıyor. Bunun en önemli göstergesi ise Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı"™na yapılan başvurular. Son bir yılda yapılan birbirinden ilginç başvurular, yurdum insanının geldiği noktayı gösteriyor.
--------------------------------------------------------------------------------
Türkiye"™de herkesin ağzındadır "Hayatım roman" klişesi. Bu ifade biraz "mübalağa" kaçsa da aslında bir gerçeğin de altını çiziyor işin doğrusu. İnsanımızın başından geçen kimi hikayeler hakikaten Hollywood senaristlerine taş çıkartacak cinsten. Örneğin, bu tür vakaları Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı"™na yapılan başvurularda görmek mümkün.
İki yıl önce Antalya"™nın Manavgat ilçesinde bir cinayet işlenir. H.S., cinayet zanlısı olarak yakalanır, ardından yargılanır ve ceza alır. Ancak, söz konusu kişi gözaltına alındığı günlerde yaşadıklarından şikayet eder ve "Cinayeti kabul et" baskısı ve tehditleriyle karşı karşıya kaldığını iddia eder. Şikayetin mekanı jandarma karakolunun soğuk koridorları, şikayet ise belki de Türkiye"™de ilk kez duyulan cinstendir: "Gözaltına alındım, cinayeti kabul etmem için baskı uygulandı. Jandarmadaki sivil görevliler tarafından tehdit edildim, kötü muamele ve işkence gördüm. Sünnetli olduğum halde jandarma tarafından ikinci kez zorla sünnet edildim."
Manavgat Jandarma Merkez karakol komutanı ve diğer jandarma görevlileri hakkında şikayette bulunan H.S., şu anda cinayet suçundan 20 yıl ağır hapis cezasıyla Antalya E Tipi Cezaevi"™nde yatıyor. Olay, işkence ve kötü muamele yasağının ihlal edildiği iddiasını gündeme getiriyor. Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı, önüne gelen bu iddiadan sonra Adalet Bakanlığı ile temasa geçer. Jandarma komutanı ve adı geçen diğer iki kişi hakkında Antalya Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından hazırlık soruşturması yapılır. Ardından da Antalya 3. Ağır Ceza Mahkemesi"™nde kamu davası açılır. Dava sürüyor. Bakalım nasıl bir sonuç çıkacak...
Mektupların muhtarda ne işi var?
Ülkemizdeki hak ihlalleriyle ilgili başvurular Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı"™na (İHB) yapılıyor. İnsan hakları il ve ilçe kurullarından gelen müracaatlar başkanlık müfettişleri tarafından incelenip araştırılıyor. Uyuşmazlıklar çözüme kavuşturuluyor. Her kesimden insanın temsilci olduğu insan hakları kurullarında 14 binden fazla kişi gönüllü olarak çalışıyor. Yurdun dört bir yanından gelen başvurular memleketten insan hakları manzaraları sunuyor. Şikayetler, Avrupa Birliği yolundaki Türkiye"™nin aynası adeta. Bazıları, meğer ülkemizde neler oluyormuş dedirten cinsten. Bazıları da trajik insan portreleri sunuyor. Kimi şikayetler ise insan hakları konusunda bilinçli vatandaşların hiç de az olmadığını gösteriyor.
Bu kez mekanımız İzmir"™in Foça ilçesine bağlı Yeniköy. İHB"™ye başvuran kişi 73 yaşındaki Mahmut Mandıracı. Yurtdışından emekli olan Mandıracı, yaklaşık 12 senedir Yeniköy"™de ikamet ediyor. Kendisi, haftanın tek günü köye gelen postacının mektupları muhtara teslim etmesinden şikayetçi. Mandıracı"™ya göre, mektuplardaki neşe ve hüznü sadece muhtar görmüyor. Gelen mektuplar deste halinde köy kahvehanesindeki masalara bırakılıyor. Böylece herkes kime nereden mektup gelmiş öğrenmiş oluyor. Mandıracı, mektupların gönderici tarafından posta gişesine tesliminden itibaren alıcıya gizlilik içinde gönderilmemesinin haberleşme özgürlüğünün ihlali olduğunu savunuyor.
Mektupların konutlara teslim edilmesini talep eden Mahmut Mandıracı"™ya cevap, Foça PTT Merkez Müdürlüğü"™nden gelir. Buna göre, köye mektup dağıtımı müdürlüğe verilen talimatla haftada bir gün (çarşamba) yapılmakta ve vatandaşların müracaatları doğrultusunda mektuplar köy muhtarlığına teslim edilmekte; adresi bilinenler konutlara, bilinmeyenler de tüzel kişi olarak muhtarlığa bırakılmaktadır.
Mektupları, şikayetten sonra evine teslim edilen Mahmut Mandıracı, "İnsan hakları ihlaline uğrayan sadece ben değilim. Bu genel bir sorun. Gönderilen mektuplar Türkiye"™nin her yerinde evlere kadar getirilmeli." diyor.
Polise otobüste karga tulumba işkence
İHB"™ye gelen ilginç bir başvuru ise çoğu zaman işkence ve kötü muamele yaptıkları iddiasıyla karşı karşıya kalan polislerden. Giresun Emniyet Müdürlüğü"™ndeki polislerin şikayeti Bulancakspor-Ünyespor maçındaki görevleriyle ilgili. İddiaya göre maç günü görevlendirilen 82 kişiden oluşan takviye polis kuvveti, iki belediye otobüsüne tıkabasa sıkıştırılmak suretiyle stada götürülür. Şikayetçi polisler sekiz saat görevde kaldıklarını ve bu sürede bir parça ekmek, bir bardak su içme imkanı bile verilmediğini, tuvalete bile gidemediklerini söyleyerek Kötü Muamele Yasağı ile Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti"™nin ihlal edildiği iddiasında bulunuyor.
Hakkari İl Kurulu"™na yapılan bir başvuru, laboratuvarda yapılan eliza testleriyle ilgili. Hakkari Devlet Hastanesi"™nde görevli ebe, bir hastanede bulaşıcı hastalık riski nedeniyle altı ayda bir kan tahlili yaptırıyor. Hastane laboratuvarında yapılan ilk testte hepatit-C virüsü pozitif çıkıyor. Yine aynı laboratuvarda yapılan başka bir testte ise negatif. Aynı günün akşamı alınan kan tahlilinde eliza testi sonucu bu kez pozitif çıkıyor. Birbirine uymayan tahlil sonuçlarından dolayı bir özel poliklinikte aynı test yeniden yapılıyor ve bu kez negatif çıkıyor. Doktorlar testin yüzde 98-100 gibi hatasız olduğunu belirtiyor ve yüzde 40 doğru çıkma ihtimali bulunan başka bir yöntem öneriyor.
Hakkari"™den Van"™a giden ebe ve eşi, 100. Yıl Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi"™nde yeniden test yaptırıyor. Bu testin sonucu negatif çıkıyor. Rahatlatan bu haberle yetinmeyen evli çift geçen süre içerisinde 2-3 gün stresten uyuyamadıklarını söylüyor. Yaşadıklarının bir insan hakları ihlali olduğunu dile getirerek, ilgilileri şikayet ediyorlar.
Valilikler kara listede, işkenceye dikkat!
İnsan hakları ihlallerini takip eden İHB, başvuruları geçen seneden beri düzenli olarak yayınlıyor. Başvuruların alınmaya başlandığı 2004"™te toplam 847 kişi kurullara şikayet göndermiş. Bir kişi birden fazla hak ihlali iddiasıyla müracaat edebildiğinden toplam hak konusu 1639 olarak gerçekleşmiş. Bu senenin ilk altı ayındaki başvuru sayısı ise 700"™ü, toplam hak konusu ise şimdiden bini aşmış durumda. Haziranda en fazla şikayet edilen kurum valilikler olurken, sağlık ve hasta hakkı ihlaline bağlı şikayetler birinci sırada yer alıyor. Mayıs ayı verilerinde beşinci sıraya gerileyen işkence ve kötü muamele şikayetlerinin yeniden ikinci sıraya geldiği görülüyor. Çalışma ve sözleşme hürriyetinin ihlali en çok başvuru yapılan konular sıralamasında üçüncü. Seçme, seçilme ve siyasi faaliyetle toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ile ilgili hiç başvuru gelmemiş.
Başbakanlık İnsan Hakları Başkanı Doç. Dr. Vahit Bıçak, başvuru sayısındaki artışın insan hakları ihlallerinin çoğalması şeklinde yorumlanmaması gerektiğini söylüyor. Hiç başvuru almayan kurullar olduğunu hatırlatarak, insan hakları kurullarının kendilerini daha fazla tanıtarak vatandaşlar arasında hak arama bilincinin gelişmesine katkıda bulunması gerektiğini belirtiyor. Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı şu anki yapısıyla ihtiyacı karşılamıyor. BM"™nin 1992"™de kabul ettiği Paris Prensipleri"™nin öngördüğü idari ve mali bağımsızlıktan mahrum olduğunu vurgulayan Bıçak, kurumun insan haklarını koruma ve geliştirme birimlerinin istenen özelliklere kavuşamadığını belirterek, kurumun isminden "Başbakanlık" ibaresinin çıkması gerektiğini söylüyor.
Çoğunluğu Batı Avrupa ülkelerinden oluşan BM üyesi 65 ülkenin dahil olduğu "İnsan Hakları Ulusal Kurumları Birliği" dünya genelinde bir örgüt. Her ülkenin sırasıyla dönem başkanlığı üstlendiği örgüte üye olmak için Paris Prensipleri"™ne uymak gerekiyor. Türkiye"™nin ise 'İnsan Hakları Ulusal Kurumu"™nda akreditasyonu yok. Zira Paris Prensipleri"™ne uygun yapılanmada değil. Vahit Bıçak bu yüzden başkanlığın, "İnsan Hakları Ulusal Kurumu" adı altında yeniden yapılanması gerektiğini belirtiyor. İdari ve mali bağımsızlığa sahip "Ulusal İnsan Hakları Kurumu" projesinin finansmanı için Danimarka Dışişleri Bakanlığı 3 milyon avro hibe etmiş. Projeyle, insan hakları ihlal iddialarını inceleyen müfettişlerin eğitimden geçirileceği, insan hakları eğitimi için web sayfası oluşturulacağı ve sivil toplum kuruluşlarının destekleneceği bilgisini veriyor.
Projenin uygulanması için yasa gerekiyor. Ulusal İnsan Hakları Kurumu taslağı yaklaşık bir buçuk senedir Başbakanlık Müsteşarlığı"™nın önünde duruyor. Cumhurbaşkanı A. Necdet Sezer tarafından kısmen veto edilen kamu yönetimi reformu paketi içinde kanunlaşmayı bekliyor.
İHB zaman zaman dışarıdan kaynak buluyor. Örneğin insan hakları ile ilgili hazırlanan bilgilendirme kitapçıkları İngiltere"™nin Türkiye Büyükelçiliği tarafından sağlanan mali destekle basılmış. Ancak bunun dış kaynaklar yerine iç kaynaklarla yapılması gerekiyor. "Ulusal İnsan Hakları Kurumu" tesis etme projesinin nasıl hayata geçirileceğini zaman gösterecek. Elbette, bu süreçte ibretlik insan hakları ihlallerini dinlemeye de devam edeceğiz.
KURULLAR NASIL ÇALIŞIYOR?
İnsan hakları ihlalli iddiaları başvuruları için gerekli formlar ülke genelindeki insan hakları danışma ve başvuru masalarının yanı sıra Başbakanlık"™ın www.basbakanlik.gov.tr adresinden temin edilebiliyor. Çoğunlukla mektup yoluyla yapılan başvurularda iyi çalışan illerle eğitim seviyesinin yüksek olduğu kentler ön sıralarda yer alıyor. 81 ildeki insan hakları il kurulları ve 850 ilçedeki insan hakları ilçe Kurulları Türkiye"™nin insan hakları uygulama barometresi gibi çalışıyor. Başvuruları alan kurullar, şikayetlerin çözüme kavuşmasında uzlaştırıcı rol oynuyor. Gerekli gördüğü kişi ve kurumları uyarıyor. Başvuruların yüzde 55"™i il kurullarına, sadece yüzde 3"™ü ilçe kurullarına yapılıyor. Ankara"™ya yani Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı"™na doğrudan yapılan başvurular ise şikayetlerin yüzde 41"™ini oluşturuyor.
ÇÖZÜME KAVUŞTURULAN ÖRNEK OLAYLAR
Kırşehir Kapalı Cezaevi hükümlüsü bir kişi, hastalığı nedeniyle Ankara Numune Hastanesi"™nde tedavi olduğu için en yakın ilçe cezaevine naklini istemiş. Hükümlünün Güdül Kapalı Cezaevi"™ne nakli sağlanmış.
İradesi dışında zorla fuhuşa sürüklendiğini iddia eden şahsın başvurusunun ardından kişinin, temasa geçilen Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğüne bağlı konuk evine kabul edilmesi ve sosyal hayata uyumu için konuk evi müdürlüğü tarafından ortam hazırlanması sağlanmış.
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Federal Almanya"™nın Bremen eyaletine anasınıfı öğretmeni olarak gönderilen bir kişi, doğum yaptığı tarihte doğum izni kullandığı sürede maaşının kesildiği iddiasıyla müracaat etmiş. Öğretmenin başvurusu değerlendirilmiş. Eksik yatan maaş tutarının ödenmesi sağlanmış.
T.C. vatandaşı bir kişi, Suriye vatandaşı olan eşinin bu ülkede kaybolduğunu ve haber alamadığını belirterek başvurmuş. Suriyeli eşin bulunduğu yerin tespiti sağlanmış.
Avrupa"™ya götürülmek vaadiyle tanımadığı kişiler tarafından kandırılarak Ukrayna"™ya götürülen kişinin Türkiye"™ye dönme talebi değerlendirilmiş. Geri dönmesi sağlanmış.
Bursa D Tipi Kapalı Cezaevi"™nde tutuklu bulunan bir kişi gözaltındayken Bursa Emniyet Müdürlüğü"™nde işkence gördüğünü, ailesinin ve patronunun kendisi yüzünden resmi makamlarca baskı altına alındığını, ailesinin tehdit edildiğini, bu durumu savcıya bildirmek isteyen ailesinin dilekçesinin savcı tarafından alınmadığını iddia etmesi üzerine Bursa Cumhuriyet Başsavcılığı"™nda tahkikat başlatılması sağlanmış.
ŞİKłYET EDİLEN KURUMLAR
ŞİKłYET EDİLEN KURUMA GÖRE DAÃ…ÂÂÂILIM: HAZİRAN 2005
Kurum Adı: Kişi: Oran
Belediye: 22 21,15%
Emniyet: 13 12,50%
Valilik: 12 11,54%
Sağlık kurumu: 10 9,62%
Eğitim ve Öğr. kurumu:10 9,62%
Bakanlık: 7 6,73%
Kaymakamlık: 5 4,81%
Özel İdare: 4 3,85%
Adliye: 3 2,88%
Sosyal hizmet kurumu:2 1,92%
Ceza ve tutukevi: 2 1,92%
Jandarma: 1 0,96%
Diğer kurumlar: 13 12,50%
TOPLAM: 104 100,00% |
